Yến sào là món đứng đầu trong bát trân, tức 8 món ăn quý dành cho vua chúa (cùng với hải sâm, bào ngư, tay gấu…). Trong tổ yến có hàm lượng cao các axit amin thiết yếu cho cơ thể.
Yến có tên khoa học là Collocalia sp, thuộc họ Apodidae, sống nhiều tại các hải đảo, nhất là tại Cù lao Chàm (Quảng Nam) và vùng biển tỉnh Khánh Hoà (Hòn Yến). Tổ chim yến được dùng làm dược liệu, thuộc loại đặc sản quí hiếm vì yến làm tổ ở các vách núi hiểm trở nên việc lấy tổ yến rất khó khăn. Người đi lấy tổ yến phải chịu nhiều gian lao vất vả chấp nhận rủi ro, kể cả tai nạn, thương vong…
Yến sào là tổ của chim yến, nơi yến sống và sinh nở. Tổ chim yến được làm từ chính nước bọt của chúng. Ban ngày yến đi săn lùng thực phẩm trên biển, đêm đến lại nhỏ dãi làm thành tổ. Tổ yến thường xuyên bị lấy đi để nó tiếp tục làm tổ. Yến sào có 3 loại:
Mao yến: Là tổ làm lúc đầu để đẻ trứng nên chứa nhiều lông yến, sần sùi như xơ mướp, cứng mà giòn.
Bạch yến: Là tổ làm lần thứ hai sau khi mao yến bị lấy mất, có màu trắng tinh, nửa trong suốt.
Huyết yến: Là loại yến sào quý và hiếm nhất, chứa các sợi xơ màu đỏ mà người ta cho rằng đó là do máu của yến lẫn với nước dãi.
Thành phần hóa học của yến sào gồm: 50% protid, 30,5% glucid. Riêng ptotid có các acid amin cần thiết với tỷ lệ rất cao như 2,7% Histidin, 2,7% Arginin, 2,4% Cystin, 5,6% Tyrosin. Trong tổ yến còn có phosphor, sắt, kali và canxi. Theo Bản thảo cương mục, yến sào vị ngọt, tính bình, vào hai kinh phế và vị, thường được dùng làm thức ăn bổ dưỡng, dùng cho các trường hợp cơ thể suy nhược, mệt mỏi, biếng ăn, khí huyết yếu kém, cơ thể nóng nảy do hút thuốc và uống nhiều rượu, mất ngủ, tim đập nhanh, gầy ốm, da vàng. Ngoài ra, yến sào còn giúp tăng thêm sức đề kháng và miễn dịch cho cơ thể, bảo vệ da, chống nổi mụn, tàn nhang, vết nám và làm da mịn màng.
Yến sào còn được chế tạo theo phương pháp Tây y, kết hợp với nhân sâm, đương quy, bạch truật, cam thảo, hoàng kỳ, đại táo, đỗ trọng, mật ong để làm thuốc tăng lực, tăng sinh tế bào, chống lão hóa, người suy nhược, già yếu.
Món yến sào đơn giản và thông dụng nhất là chưng cách thủy với đường phèn: Ngâm tổ yến vào trong nước ấm khoảng một giờ cho tổ yến tơi ra, dùng nhíp nhặt hết các cọng lông nổi lềnh bềnh. Rửa sạch lại thì thấy các sợi của tổ yến có màu trắng vàng, sau đó thêm đường phèn và chưng cách thủy. Thế là có món chè yến, vị là lạ, khó quên. Ngoài ra, tổ yến còn có nhiều cách chế biến cầu kỳ khác để tạo ra những món ăn bổ dưỡng.
